همانطور که می دانید چندی قبل نقش برجسته ای از تخت جمشید در حراج کریستی لندن به قیمت یک میلیون و صد و هشتاد هزار و دویست و هشتاد و چهار دلار به فروش رفت(سوم آبان سال 1386).ابعاد این نقش 24 در 31 سانتیمتر است و سر سرباز هخامنشی را به همراه قسمتی از نیزه این سرباز نشان می دهد.
در معرفی این اثر گفته می شد که نقش سربازی است از کاخ خشایارشا در تخت جمشید اما با آگاهی سازمان میراث فرهنگی ایران از این حراجی و بررسی کارشناسان مشخص شد این حجاری مربوط به پلکان شرقی کاخ آپاداناست.به تصویر زیر که به صورت رایانه ای محل قرارگیری این اثر را در جای صحیح خود در پلکان شرقی نشان می دهد توجه کنید.
محل اصلی نقش برجسته در پلکان شرقی آپادانا
در ادامه این روند و با شکایت دولت ایران از حراج کریستی این اثر از فهرست حراجی خارج شد و دارنده آن آقای دنیس برند و سازمان میراث فرهنگی ایران در دادگاه عالی لندن در برابر هم صف آرایی کردند.اما یک پرسش؟چرا دولت ایران نسبت به آثار دیگری که در سراسر موزه های دنیا پراکنده است واکنشی نشان نمی دهد؟به یک دلیل ساده..بخش اعظمی از این آثار زمانی از ایران خارج شده اند که کشور ما فاقد قانونی برای حفاظت و نگهداری آثار ملی و باستانی بوده است و یا بدتر از آن چنین نفایسی با قراردادهای رسمی و رضایت رسمی دولتمردان (به ویژه در زمان سلسله قاجار) به موزه ها و مجوعه های خارجی راه یافته اند و با اینکه تعلق فرهنگی و تاریخی این آثار به ایران مسلم و محرز است از نظر حقوقی نمی توان ادعا یا شکایتی را مطرح کرد.اما موضوع این سرباز هخامنشی با نمونه های قبلی تفاوتی عمده داشت.این اثر زمانی از ایران به سرقت رفته یا خارج شده است که به طور قطع کشور ما دارای قانون عتیقیات بوده است.پلکان شرقی آپادانا در پی حفاریهای ارنست هرتسفلد باستانشناس آلمانی در سال 1933کشف شده و پیش از آن ایران قانونی برای حراست و حفاظت از آثار ملی خود در سال 1929به تصویب رسانده بود.اما دریغ که غرض ورزی های سیاسی باعث شد که دادگاه عالی لندن مدارک ایران برای اثبات مالکیت اثر را نپذیرد و سر سرباز هخامنشی به فروش برسد.بهانه اصلی دادگاه این بود که چرا دولت وقت ایران در اکتبر 1974 که دنیس برند نقش برجسته را در یک حراجی نیویورک خریده بود هیچ واکنشی از خود نشان نداده است.به دنبال این خبر موجی از ناراحتی و اعتراض در میان دوستداران میراث فرهنگی دیده شد.این موضوع انگیزه ای شد تا با یاری از اینترنت در موزه های معروف دنیا گشتی بزنیم و دریابیم فروش سر این سرباز در قیاس با آنچه که در زمانهای گذشته روی داده چندان جلوه ای ندارد.ابتدا از موزه های اروپایی شروع می کنیم.تمرکز من بر آثار سنگی تخت جمشید بوده و نه کل تمدن هخامنشی..
نقش برجسته سرباز هخامنشی در موزه ارمیتاژ سن پترزبورگ روسیه-اهدایی دولت ایران به این موزه در سال 1935 میلادی
سر سرباز هخامنشی در موزه آرمیتاژ
برای نمایش همین تصویر با کیفیت بالاتر بر پیوند زیر کلیک کنید لازم به ذکر است.چنین بزرگنمایی از این اثر موجود نبوده و عکس با کیفیت آن از پیوند فوق العاده دقیق و پیکسل به پیکسل ۲۰ قطعه عکس کوچکتر پدید آمده است.
نقوش سنگی تخت جمشید در موزه بریتانیا
۱-نقش برجسته دو مادی از پلکان شمالی آپادانا
نقش برجسته دو مادی از پلکان شمالی آپادانا
۲-نقش برجسته ارابه ران از پلکان شمالی آپادانا
انتقال از تخت جمشید در جولای سال ۱۸۱۱ توسط رابرت گوردون از اعضای هیات سیاسی سر گور اوزلی..سر اسبان این نقش توسط سر گور اوزلی به پسرش هدیه شد که در سال ۱۹۸۵ موزه میهوی ژاپن آن را خریداری کرد که در جای خود نشان داده خواهد شد
ارابه ران- انتقال از تخت جمشید در 1811 توسط رابرت گوردون
۳-نقش برجسته خدمتکار
۴-نقش برجسته سربازن جاویدان
نقش برجسته سربازان جاویدان
۵-نقش برجسته اسفینکس
موزه میهو-ژاپن
در جستجوی خود موفق شدم دو حجاری از تخت جمشید در موزه میهوی ژاپن بیابم.همانطور که گفتم یکی از این دو ادامه نقش ارابه ران در موزه بریتانیاست که موزه میهو درسال ۱۹۸۵ آن را خریده است.
نقش اسبان ارابه در موزه میهو(ژاپن)
سر اسبان ارابه - موزه میهوی ژاپن
همانطور که گفتم این نقش ادامه حجاری ارابه رانی است که در موزه بریتانیا قرار دارد.به تصویر زیرین توجه کنید.
نقش خدمتکار از تخت جمشید موزه میهو (ژاپن)
قطعات تخت جمشید در موزه های ایالات متحده آمریکا
۱-موزه متروپولیتن نیویورک
نقش برجسته ملازمین به ابعاد ۶۴ در ۸۶ سانتیمتر،بنیاد هریس بریس بن دیک
نقش برجسته ملازمین،موزه متروپولیتن نیویورک
قطعات سنگی تخت جمشید در موزه بوستون
۱-نقش برجسته سرباز هخامنشی در موزه بوستون به ابعاد ۵۳ در ۴۶ سانتیمتر
۲-نقش برجسته یک نجیب زاده مادی و دو هدیه آور به ابعاد ۴۵ در ۷۷ سانتیمتر
نقش برجسته یک نجیب زاده مادی و دو هدیه آور
۳-نقش برجسته یک ملازم به ابعاد ۶۹ در ۳۲ سانتیمتر
نقش برجسته یک ملازم به ابعاد 69 در 32 سانتیمتر
قطعه سنگی دیگری از تخت جمشید در موزه بروکلین نیویورک
نقش برجسته نگهبان هخامنشی در موزه بروکلین
قطعه سنگی دیگری از تخت جمشید در موزه شهر دیترویت
نقش برجسته یک خدمتکاردر موزه دیترویت
قطعات سنگی تخت جمشید در موزه شرقشناسی دانشگاه شیکاگو
۱-ردیفی از شیرهای غران تخت جمشید در موزه دانشگاه شیکاگو
۲-سر ستونی از تحت جمشید در موزه دانشگاه شیکاگو
۳-سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون-اکنون در موزه دانشگاه شیکاگو
۴-سر سنگی گاو نر از جبهه شرقی رواق شمالی کاخ صد ستون-موزه دانشگاه شیکاگو
برای درک ابعاد این مجسمه به تصویر زیرین بنگرید
کتیبه ای آجری از خشایارشا و همینطور قسمتهایی از طاقچه های سنگی تخت جمشید در این موزه وجود دارد که در اینجا نمایش نداده ام.همینطور چند نقش برجسته سنگی در موزه استکهلم و به احتمال قریب به یقین در کتابخانه ملی پاریس موجود است.از دوستان تقاضا میکنم اگر از وجود قطعات دیگری در سایر موزه های جهان مطلع هستند به نگارنده اطلاع دهند تا به لیست موجود اضافه شوند.پراکندگی آثار هنری تخت جمشید در موزه های دنیا هم باعث تاسف و هم باعث خوشحالی است.تاسف از اینکه چرا از خاستگاه و سرزمین اصلی جدا افتاده اند و خوشحالی بر اینکه شاهدی بر تمدن بزرگ ایران در سراسر جهان آن هم در شرایط مرمتی و حفاظتی بسیار عالی هستند
